
I mestieri antichi, quelli di una volta, prosperano anche nell'età dell'Industria 4.0. A dirlo sono i dati della Camera di commercio di Milano per il secondo trimestre 2017: 826 mila le imprese di questo "settore" in Italia, di cui 60 mila solo in Lombardia. I settori più importanti sono l'agricoltura (723 mila aziende), la produzione di pane e dolci (30 mila), il commercio tradizionale con tessuti, panifici, latterie (22 mila), lavanderie (20 mila) e sarti (10 mila). Nel complesso, queste aziende danno lavoro a un milione di addetti in tutta l'Italia. Fortissima l'occupazione in Lombardia (114 mila dipendenti), rilevanti anche i dati relativi a Bari (33 mila), Roma e Bolzano (29 mila).
QUEI MESTIERI ANTICHI CHE PROSPERANO NELL'EPOCA DELL'INDUSTRIA 4.0
Il termometro del settore segna +4% di stranieri (24 mila, il 3% di cui 3 mila solo in Lombardia). Il loro ruolo è sempre più importante in Basilicata (+9,5%) e nele Lazio (+7,4%). Record degli stranieri a Milano (1.455, il 16% degli imprenditori del settore), lo stesso numero di Roma (1.455, il 7,8% del totale). Ma sono anche i giovani a scegliere di ritornare ai mestieri tradizionali con una loro attività: sono 60 mila le nuove botteghe in Italia, di cui 7 mila in Sicilia, 6 mila in Campania e Puglia, 4 mila in Lombardia, Sardegna e Lazio.
Guardando alle singole province, la classifica dice Bari (29 mila imprese e 33 mila addetti), Foggia (26 mila imprese e 19 mila addetti) e Cuneo (21 mila imprese e 27 mila addetti), davanti a Roma (19 mila imprese e 29 mila addetti), Salerno (19 mila imprese e addetti), Bolzano (17 mila imprese e 29 mila addetti) e Verona (17 mila imprese e 22 mila addetti). Chiudono la top ten Catania (16 mila imprese e 15 mila addetti), Torino (16 mila imprese e 23 mila addetti) e Treviso (16 mila imprese e 19 mila addetti).
Mestieri antichi: dati per provincia (fonte Camera di Commercio di Milano)
Totale 2017 | Totale 2016 | Totale stranieri 2017 | Stranieri 2016 | Giovani 2017 | Var % in un anno | Peso stranieri 2017 | Var % stranieri in un anno | Peso dei giovani 2017 | Addetti 2017 | ||
Posizione per numero imprese | Provincia | Attive | Attive | Attive | Attive | Attive | Addetti tot. | ||||
1 | BARI | 28.915 | 29.010 | 298 | 294 | 2.165 | -0,3% | 1,0% | 1,4% | 7,5% | 33.268 |
2 | FOGGIA | 25.956 | 25.857 | 306 | 291 | 1.729 | 0,4% | 1,2% | 5,2% | 6,7% | 18.578 |
3 | CUNEO | 21.013 | 21.485 | 416 | 420 | 1.423 | -2,2% | 2,0% | -1,0% | 6,8% | 27.305 |
4 | ROMA | 18.686 | 18.644 | 1.455 | 1.376 | 1.435 | 0,2% | 7,8% | 5,7% | 7,7% | 29.165 |
5 | SALERNO | 18.650 | 18.545 | 346 | 318 | 1.925 | 0,6% | 1,9% | 8,8% | 10,3% | 19.490 |
6 | BOLZANO | 16.864 | 16.898 | 270 | 269 | 1.033 | -0,2% | 1,6% | 0,4% | 6,1% | 28.895 |
7 | VERONA | 16.820 | 16.994 | 440 | 420 | 839 | -1,0% | 2,6% | 4,8% | 5,0% | 22.334 |
8 | CATANIA | 15.981 | 15.813 | 337 | 333 | 1.472 | 1,1% | 2,1% | 1,2% | 9,2% | 15.012 |
9 | TORINO | 15.898 | 16.133 | 787 | 733 | 1.344 | -1,5% | 5,0% | 7,4% | 8,5% | 23.371 |
10 | TREVISO | 15.556 | 15.428 | 437 | 418 | 772 | 0,8% | 2,8% | 4,5% | 5,0% | 19.254 |
11 | NAPOLI | 14.587 | 14.677 | 164 | 158 | 1.442 | -0,6% | 1,1% | 3,8% | 9,9% | 17.623 |
12 | PADOVA | 13.925 | 14.132 | 581 | 602 | 608 | -1,5% | 4,2% | -3,5% | 4,4% | 13.815 |
13 | PERUGIA | 13.871 | 13.879 | 458 | 443 | 1.021 | -0,1% | 3,3% | 3,4% | 7,4% | 12.683 |
14 | CHIETI | 13.503 | 13.722 | 366 | 354 | 420 | -1,6% | 2,7% | 3,4% | 3,1% | 8.020 |
15 | CASERTA | 13.458 | 13.550 | 344 | 328 | 1.218 | -0,7% | 2,6% | 4,9% | 9,1% | 10.336 |
16 | TRAPANI | 13.388 | 13.426 | 253 | 236 | 686 | -0,3% | 1,9% | 7,2% | 5,1% | 7.985 |
17 | COSENZA | 12.517 | 12.360 | 314 | 303 | 1.168 | 1,3% | 2,5% | 3,6% | 9,3% | 11.007 |
18 | TRENTO | 12.367 | 12.421 | 228 | 217 | 983 | -0,4% | 1,8% | 5,1% | 7,9% | 12.702 |
19 | CAGLIARI | 12.201 | 12.394 | 159 | 158 | 1.046 | -1,6% | 1,3% | 0,6% | 8,6% | 11.376 |
20 | VITERBO | 12.165 | 11.986 | 207 | 190 | 772 | 1,5% | 1,7% | 8,9% | 6,3% | 8.231 |
21 | BRESCIA | 11.758 | 11.880 | 327 | 336 | 805 | -1,0% | 2,8% | -2,7% | 6,8% | 16.319 |
22 | AVELLINO | 11.737 | 11.569 | 423 | 410 | 886 | 1,5% | 3,6% | 3,2% | 7,5% | 6.196 |
23 | BENEVENTO | 11.725 | 11.737 | 339 | 327 | 746 | -0,1% | 2,9% | 3,7% | 6,4% | 8.359 |
24 | PALERMO | 11.689 | 11.722 | 230 | 227 | 1.056 | -0,3% | 2,0% | 1,3% | 9,0% | 8.530 |
25 | TARANTO | 11.414 | 11.438 | 98 | 94 | 614 | -0,2% | 0,9% | 4,3% | 5,4% | 11.661 |
26 | POTENZA | 11.132 | 10.844 | 199 | 185 | 1.119 | 2,7% | 1,8% | 7,6% | 10,1% | 6.082 |
27 | AGRIGENTO | 11.007 | 10.943 | 353 | 340 | 749 | 0,6% | 3,2% | 3,8% | 6,8% | 7.114 |
28 | LATINA | 10.458 | 10.458 | 396 | 363 | 903 | 0,0% | 3,8% | 9,1% | 8,6% | 18.241 |
29 | LECCE | 10.312 | 10.282 | 371 | 353 | 827 | 0,3% | 3,6% | 5,1% | 8,0% | 11.349 |
30 | SASSARI | 9.958 | 9.626 | 185 | 172 | 1.170 | 3,4% | 1,9% | 7,6% | 11,7% | 8.512 |
31 | BOLOGNA | 9.819 | 10.078 | 260 | 237 | 358 | -2,6% | 2,6% | 9,7% | 3,6% | 12.737 |
32 | VICENZA | 9.583 | 9.768 | 206 | 223 | 438 | -1,9% | 2,1% | -7,6% | 4,6% | 12.830 |
33 | NUORO | 9.445 | 8.649 | 165 | 158 | 1.579 | 9,2% | 1,7% | 4,4% | 16,7% | 6.919 |
34 | RAGUSA | 9.349 | 9.408 | 520 | 500 | 937 | -0,6% | 5,6% | 4,0% | 10,0% | 19.449 |
35 | MODENA | 9.273 | 9.416 | 247 | 235 | 331 | -1,5% | 2,7% | 5,1% | 3,6% | 11.811 |
36 | GROSSETO | 9.154 | 9.097 | 438 | 387 | 509 | 0,6% | 4,8% | 13,2% | 5,6% | 8.380 |
37 | MILANO | 9.059 | 9.012 | 1.455 | 1.377 | 724 | 0,5% | 16,1% | 5,7% | 8,0% | 27.158 |
38 | CAMPOBASSO | 8.809 | 8.861 | 256 | 253 | 582 | -0,6% | 2,9% | 1,2% | 6,6% | 6.549 |
39 | ALESSANDRIA | 8.598 | 8.891 | 223 | 214 | 430 | -3,3% | 2,6% | 4,2% | 5,0% | 7.501 |
40 | REGGIO DI CALABRIA | 8.546 | 8.403 | 134 | 129 | 1.028 | 1,7% | 1,6% | 3,9% | 12,0% | 6.715 |
41 | VENEZIA | 8.402 | 8.585 | 254 | 243 | 311 | -2,1% | 3,0% | 4,5% | 3,7% | 11.075 |
42 | MANTOVA | 8.348 | 8.543 | 154 | 143 | 354 | -2,3% | 1,8% | 7,7% | 4,2% | 9.693 |
43 | UDINE | 8.210 | 8.373 | 252 | 250 | 386 | -1,9% | 3,1% | 0,8% | 4,7% | 9.142 |
44 | MACERATA | 8.180 | 8.339 | 116 | 115 | 420 | -1,9% | 1,4% | 0,9% | 5,1% | 6.642 |
45 | BRINDISI | 8.020 | 8.010 | 109 | 101 | 504 | 0,1% | 1,4% | 7,9% | 6,3% | 9.945 |
46 | MATERA | 7.849 | 7.669 | 111 | 98 | 861 | 2,3% | 1,4% | 13,3% | 11,0% | 9.640 |
47 | RAVENNA | 7.590 | 7.753 | 74 | 74 | 216 | -2,1% | 1,0% | 0,0% | 2,8% | 13.285 |
48 | FIRENZE | 7.548 | 7.622 | 485 | 482 | 493 | -1,0% | 6,4% | 0,6% | 6,5% | 14.308 |
49 | SIRACUSA | 7.410 | 7.418 | 199 | 196 | 568 | -0,1% | 2,7% | 1,5% | 7,7% | 11.078 |
50 | FORLI' - CESENA | 7.248 | 7.403 | 122 | 113 | 235 | -2,1% | 1,7% | 8,0% | 3,2% | 13.857 |
51 | ANCONA | 7.073 | 7.291 | 193 | 185 | 403 | -3,0% | 2,7% | 4,3% | 5,7% | 7.719 |
52 | MESSINA | 6.967 | 6.952 | 145 | 142 | 705 | 0,2% | 2,1% | 2,1% | 10,1% | 5.642 |
53 | PAVIA | 6.958 | 7.189 | 142 | 146 | 520 | -3,2% | 2,0% | -2,7% | 7,5% | 7.684 |
54 | REGGIO EMILIA | 6.783 | 6.843 | 143 | 129 | 285 | -0,9% | 2,1% | 10,9% | 4,2% | 7.980 |
55 | FERRARA | 6.647 | 6.866 | 80 | 72 | 198 | -3,2% | 1,2% | 11,1% | 3,0% | 12.510 |
56 | ASTI | 6.608 | 6.744 | 253 | 240 | 464 | -2,0% | 3,8% | 5,4% | 7,0% | 7.299 |
57 | PARMA | 6.486 | 6.594 | 197 | 207 | 263 | -1,6% | 3,0% | -4,8% | 4,1% | 10.433 |
58 | BERGAMO | 6.367 | 6.439 | 211 | 210 | 557 | -1,1% | 3,3% | 0,5% | 8,7% | 12.679 |
59 | AREZZO | 6.287 | 6.351 | 250 | 238 | 388 | -1,0% | 4,0% | 5,0% | 6,2% | 8.355 |
60 | TERAMO | 6.212 | 6.265 | 250 | 223 | 277 | -0,8% | 4,0% | 12,1% | 4,5% | 5.375 |
61 | FROSINONE | 6.187 | 5.999 | 236 | 209 | 628 | 3,1% | 3,8% | 12,9% | 10,2% | 4.403 |
62 | PESARO E URBINO | 5.942 | 6.110 | 161 | 155 | 323 | -2,7% | 2,7% | 3,9% | 5,4% | 5.464 |
63 | SIENA | 5.775 | 5.834 | 310 | 290 | 423 | -1,0% | 5,4% | 6,9% | 7,3% | 10.286 |
64 | CALTANISSETTA | 5.559 | 5.535 | 114 | 110 | 490 | 0,4% | 2,1% | 3,6% | 8,8% | 4.393 |
65 | ROVIGO | 5.535 | 5.742 | 130 | 117 | 274 | -3,6% | 2,3% | 11,1% | 5,0% | 5.318 |
66 | PIACENZA | 5.517 | 5.625 | 156 | 154 | 258 | -1,9% | 2,8% | 1,3% | 4,7% | 4.800 |
67 | ENNA | 5.115 | 5.093 | 148 | 151 | 562 | 0,4% | 2,9% | -2,0% | 11,0% | 2.701 |
68 | CROTONE | 4.929 | 4.863 | 76 | 74 | 650 | 1,4% | 1,5% | 2,7% | 13,2% | 2.350 |
69 | PORDENONE | 4.918 | 5.032 | 225 | 230 | 227 | -2,3% | 4,6% | -2,2% | 4,6% | 7.118 |
70 | ORISTANO | 4.913 | 4.710 | 71 | 65 | 501 | 4,3% | 1,4% | 9,2% | 10,2% | 4.663 |
71 | CATANZARO | 4.863 | 4.804 | 108 | 106 | 493 | 1,2% | 2,2% | 1,9% | 10,1% | 4.104 |
72 | PESCARA | 4.732 | 4.791 | 197 | 205 | 220 | -1,2% | 4,2% | -3,9% | 4,6% | 4.197 |
73 | CREMONA | 4.355 | 4.414 | 66 | 61 | 257 | -1,3% | 1,5% | 8,2% | 5,9% | 7.239 |
74 | IMPERIA | 4.170 | 4.220 | 223 | 211 | 284 | -1,2% | 5,3% | 5,7% | 6,8% | 5.595 |
75 | ASCOLI PICENO | 4.154 | 4.259 | 110 | 104 | 227 | -2,5% | 2,6% | 5,8% | 5,5% | 4.945 |
76 | PISA | 4.082 | 4.109 | 192 | 185 | 292 | -0,7% | 4,7% | 3,8% | 7,2% | 5.099 |
77 | L'AQUILA | 4.031 | 4.080 | 132 | 132 | 360 | -1,2% | 3,3% | 0,0% | 8,9% | 5.077 |
78 | TERNI | 3.823 | 3.955 | 126 | 127 | 272 | -3,3% | 3,3% | -0,8% | 7,1% | 3.756 |
79 | FERMO | 3.815 | 3.969 | 78 | 75 | 179 | -3,9% | 2,0% | 4,0% | 4,7% | 2.859 |
80 | PISTOIA | 3.798 | 3.876 | 287 | 279 | 289 | -2,0% | 7,6% | 2,9% | 7,6% | 6.612 |
81 | RIETI | 3.736 | 3.607 | 100 | 92 | 364 | 3,6% | 2,7% | 8,7% | 9,7% | 2.431 |
82 | GENOVA | 3.448 | 3.511 | 370 | 365 | 279 | -1,8% | 10,7% | 1,4% | 8,1% | 6.268 |
83 | SAVONA | 3.445 | 3.478 | 109 | 102 | 247 | -0,9% | 3,2% | 6,9% | 7,2% | 5.770 |
84 | LIVORNO | 3.146 | 3.160 | 144 | 145 | 196 | -0,4% | 4,6% | -0,7% | 6,2% | 4.903 |
85 | VARESE | 3.003 | 3.035 | 195 | 193 | 230 | -1,1% | 6,5% | 1,0% | 7,7% | 7.890 |
86 | LUCCA | 2.955 | 3.002 | 154 | 138 | 262 | -1,6% | 5,2% | 11,6% | 8,9% | 4.771 |
87 | COMO | 2.938 | 2.978 | 114 | 104 | 264 | -1,3% | 3,9% | 9,6% | 9,0% | 10.265 |
88 | RIMINI | 2.892 | 2.932 | 137 | 132 | 99 | -1,4% | 4,7% | 3,8% | 3,4% | 4.485 |
89 | VIBO VALENTIA | 2.885 | 2.830 | 48 | 45 | 279 | 1,9% | 1,7% | 6,7% | 9,7% | 1.912 |
90 | NOVARA | 2.576 | 2.626 | 76 | 74 | 227 | -1,9% | 3,0% | 2,7% | 8,8% | 3.613 |
91 | SONDRIO | 2.574 | 2.609 | 60 | 57 | 300 | -1,3% | 2,3% | 5,3% | 11,7% | 3.326 |
92 | VERCELLI | 2.519 | 2.577 | 42 | 38 | 167 | -2,3% | 1,7% | 10,5% | 6,6% | 4.335 |
93 | BELLUNO | 2.030 | 2.015 | 99 | 93 | 229 | 0,7% | 4,9% | 6,5% | 11,3% | 2.572 |
94 | MONZA E BRIANZA | 1.965 | 1.982 | 144 | 137 | 143 | -0,9% | 7,3% | 5,1% | 7,3% | 4.384 |
95 | ISERNIA | 1.805 | 1.812 | 44 | 42 | 125 | -0,4% | 2,4% | 4,8% | 6,9% | 1.271 |
96 | BIELLA | 1.757 | 1.803 | 44 | 45 | 150 | -2,6% | 2,5% | -2,2% | 8,5% | 5.037 |
97 | PRATO | 1.667 | 1.704 | 227 | 210 | 125 | -2,2% | 13,6% | 8,1% | 7,5% | 6.072 |
98 | AOSTA | 1.628 | 1.636 | 38 | 39 | 174 | -0,5% | 2,3% | -2,6% | 10,7% | 2.255 |
99 | LODI | 1.616 | 1.624 | 49 | 40 | 95 | -0,5% | 3,0% | 22,5% | 5,9% | 3.948 |
100 | LECCO | 1.542 | 1.546 | 33 | 34 | 142 | -0,3% | 2,1% | -2,9% | 9,2% | 3.706 |
101 | LA SPEZIA | 1.453 | 1.445 | 68 | 67 | 153 | 0,6% | 4,7% | 1,5% | 10,5% | 2.590 |
102 | MASSA CARRARA | 1.439 | 1.478 | 75 | 70 | 194 | -2,6% | 5,2% | 7,1% | 13,5% | 1.890 |
103 | GORIZIA | 1.181 | 1.203 | 51 | 48 | 55 | -1,8% | 4,3% | 6,3% | 4,7% | 2.090 |
104 | VERBANIA | 853 | 851 | 36 | 33 | 102 | 0,2% | 4,2% | 9,1% | 12,0% | 1.275 |
105 | TRIESTE | 706 | 721 | 72 | 75 | 43 | -2,1% | 10,2% | -4,0% | 6,1% | 1.574 |
Italia | 826.311 | 829.870 | 24.406 | 23.446 | 59.553 | -0,4% | 3,0% | 4,1% | 7,2% | 966.815 |